Post by Kurdistan on Jan 16, 2017 2:03:44 GMT
OSMANLIDA KÜRDİSTAN EYALETİ
Hemen hemen her Osmanlı Vakanüvisinin kitabında; Naima da, Evliya Çelebi’de, Katip Çelebi’de KÜRDİSTAN tabirene rahatlıkla rastlanabilir. Ayrıca 19. yüzyıl Osmanlısı, az çok incelendiğinde 1847 yılında Takvim-i Vekâyi’de yayımlanan resmi bir yazıyla Kürdistan Eyaleti’nin kurulduğu görülür.Osmanlı Devleti’nde Kürdistan diye bir eyalet vardır ve 1847 yılında kurulmuştur. Peki, neden daha önce yoktu da bu tarihte kuruldu sorusu akla gelebilir. Bunun nedeni çok açık; bilindiği gibi Yavuz Sultan Selim döneminde Kürtler, Safeviler’e karşı Osmanlı’nın yanında yer alarak, bir bakıma artık Osmanlı denetimini kabul etmişlerdi. Buna karşılık Selim, bölgenin özerkliği konusunda söz vermiş ve gerçekten de 19. yüzyıla kadar bölgede Kürt hükümetleri ve emirlikleri varlıklarını sürdürmüşlerdi. Dolayısıyla da bölge Osmanlının klasik eyalet sınıflamasına girmemiş, Osmanlı’da sıkça kullanılan bir yöntem gereği kendine özgü bir yapılanmaya tabi tutulmuştur.
Ancak 19. Yüzyılın başlarından itibaren, özellikle II. Mahmut döneminde durum değişmeye başlamıştı. Bu yüzyılda ciddi bir modernleşme sürecine giren Osmanlılar, klasik Osmanlı idari yapısını da modernize etmeye, yani eyalet sistemini değiştirip, kendine özgü yapıları ortadan kaldırarak merkezi yapıyı güçlendirmeye başlamışlardı. Bunun için öncelikle, 1826 yılında Anadolu Eyaleti resmen dörde bölünerek “ mutasarrıfları olan paşaların mutedil mütesellimlerle” idarelerine karar verildi. Ardından şu gelişmeler yaşandı: “ 26 Kasım 1847 tarihinde Diyarbekir vilayetine bir vali tayin edilmişken, 13 Aralık 1847 tarihli Takvim-i Vekayi (Ancak biz bu tarihi TTK’nın yayınlamış olduğu tarih çevirme kılavuzunda 14 Aralık olarak bulduk) ayrı bir gelişmeyi açıklıyor: Kürdistan Eyaleti. Buna göre Diyarbekir eyaleti ile Van, Muş ve Hakkâri sancakları ve ayrıca Cizre, Botan ve Mardin kazaları, Kürdistan adlı yeni bir eyaleti teşkil etmişlerdir. İlk başlarda eyaletin merkezi olarak Ahlat düşünülmüştür. Ancak salnamelerden anlaşıldığı kadarıyla bir ara Van, Muş ve daha uzun bir süre Diyarbekır (Amed) bu eyaletin merkezi olmuştur. Kürdistan Eyaleti 1266/1849 salnamesine göre Muş, Van, Hakkari, Cizre, Diyarbekir sancaklarını içine alıyordu; fakat Hakkari birkaç yıl sonra Van, Mardin ve Cizre ile birlikte ayrı bir eyalet, Hakkari eyaletini teşkil etti Bir süre sonra bu eyaletin adı Van olmuştur.”[1] Tabi bu süreç Osmanlı ve Kürtler arasında gerilime neden olmuş 1826–1847 arasında onlarca isyan çıkmıştı. Bunlardan en önemlisi ve sonuncusu Bedirhan Bey isyanı olmuştu[2]. Bu isyanı bastıran Osmanlı devleti, yukarıda da belirtildiği gibi Kürdistan Eyaletini kurmuştu. Hatta Takvim-i Vekâyi’deki resmi bildiride, bu olay Kürdistan’ın yeniden zaptı olarak değerlendirilmişti.
Görüldüğü gibi tarihsel olayları kendi süreçlerinde incelediğimizde ve güncel politik kaygılardan uzaklaştığımızda gerçeklerle karşılaşmak o kadar da zor değil. Bu çalışmada, Kürdistan Eyaleti’nin kurulduğunu gösteren resmi tebligatın yanında, Kürdistan Eyaleti’nin bulunduğu 1847- 1868 yılları arasındaki Osmanlı Devlet Salnamelerinde Kürdistan Eyaleti’nin nasıl yer aldığı gösterilmeye çalışılacaktır. Eyaletin 1868 yılında hangi kaygılarla ortadan kaldırıldığı sorunu ise hala cevaplanamamıştır ve şu anda grubumuzca yürütülen ayrı bir çalışmanın konusudur.
A- Kürdistan Eyaleti’nin Kurulduğunu İlan Eden Takvim-i Vekâyi Gazetesi
5 MUHARREM 1264 (14 Aralık 1847)
RESMİ TEBLÎGAT
Mukaddim ve muahhar Takvim-i Vakayi' nüshalarında keşîde-i silk sutûr-ı beyân kılındığı vechile bir müddetden berü eyâdî-i mütegallibede kalmış olan hıtta-i Kürdistanın leh-ül-hamd ve'l minh mücerred himmet bi-hemtâ-yı hazret-i şehr-yârî ve satvet-i bâhire-i cenâb tâc-dâr-ı eser-i celîli olarak bu kerre yeni başdan feth ve teshîr-i mir'ât-ı teyessürde cilve-ger olmuş ve işbu muvaffakıyyet hazret-i şehn-şâh-i mahzâ âmme-i tebaa ve berâyâ-yı saltanat-ı Seniyye hakklarında ma'tûf ve rây-gân olan niyet-i âdle ve efkâr-ı hayriyye-i cenâb-ı cihân-bânî ibtiga-yı sâmîsince herhalde min kıbel-in Râhman zât-ı fahâmet-simât mülûk-anenin mazhar envâ'-i füyûzat ve te'yidât buyurulduklarına delîl ve bürhân olub doğrusu dîbâce-i tevârîh-i ezmân olmaklığa şâyân görünmüş olduğundan hıtta-i merkumenin hüsn-i zâbıta ve râbıta-ı umûr-i mülkiyye ve istihsâl-i menâzım-ı dâimîyesiyle te'sîs-i âsâyîş ahâlî kaziyye-i matlubesine bakılması yani oraların bir idâre-i mahsûsa ve müstakılle tahtına konularak dirâyetli ve vukuflu bir zâta ihâlesiyle Diyarbekir eyâleti ve Van ve Muş ve Hakkari sancakları ile Cizre ve Bohtan ve Mardin kazâları birleşdirilüb cümlesinin bir eyâlet add ve itibâr olunması ve iş bu eyâlete Kürdistan eyâleti tesmiye kılınması iktizâ-yi hâle muvâfık ve çesbân olacağına mebnî eyâlet-i mezbureye ol sûretle münâsib bir vali lede-t-teemmül Musul valisi atûfetlü Es'ad Paşa hazretleri dirâyet ve fatânet-i kâmile ve iffet ve istikâmet-i zâtiyye ile muttasıf ve çok zamanlar ol taraflarda istihdâm buyrulmasıyla usûl ve ahvâl-i memlekete vâkıf kudemâ-yı vüzerâ-yı saltanat-ı seniyyeden olmakdan nâşî eyâlet-i cedide-i mezkûrenin müşârün-ileyh Es'ad Paşa hazretlerine ihâlesi ve ol halde Musul eyâletine bir diğerinin ta'yini tabiat-î maslahat-ı iktizâsından olarak Belgrad muhâfızı esbak atûfetlü Vecîhî Paşa hazretleri ashâb-ı rüşd ve reviyyet ve erbâb-ı sıdk ve istikâmetden ve hüsn-i idâre-i umûr-i mülkiyyeye vâkıf zevât-ı sütûde-simâtdan olması ve eğerçi Musul eyâleti şimdiye kadar Tanzîmât-ı Hayriyyeden müstesnâ olarak idâre olunmakda ise de dâire-i tanzimatda bulunan memâlik hazret-i şâhâne ahalisinin sâye-i ma'delet vâye-i hazret-i mülûk-anede mazhar oldukları menâfi' ve âsâyiş ve istirâhat ve emniyyet-i kamileyi eyâlet-i merkume ahâlisi derk ve iz'ân ederek ve bunun üss-i esâsı ma'delet olduğunu bilerek bu eyâletin dahi dâire-i nasfet bâhire-i Tanzîmât-ı Hayriyyeye idhâlini arzu ve niyâz etmekde olduklarına ve ahâli-i merkumenin iş bu niyâzlarına müsâade-i seniyye-i cenâb-ı şehen-şehi bî-dirîg buyurulduğuna binâen müşârün-ileyh Vecîhî Paşa hazretleri usûl-i ma'delet-şümûl tanzimâtın ol vechile hüsn-i ....... ve tensîkına dahi muktedir bulunması cihetleriyle kendüsünün Musul valisi nasb ve ta'yin kılınması tensib ve tasvib berle ol babda isâbet-efzâ-yı sünûh ve sudûr buyrulan emr ve fermân maâlî-i ünvân hazret-i hilâfet-penâhî mantûk celli üzere iktizâları icrâ kılınmışdır.
BELGENİN SADELEŞTİRİLMİŞ HALİ
Takvim-i Vakayi’nin bundan önceki sayılarında da yazılmış olduğu gibi bir süreden beri zorba ellerinde kalmış olan Kürdistan ülkesinin –Allaha şükürler olsun ki –Padişahın benzersiz gayreti ve ezici gücünün eseri olarak bu kez yeni baştan ele geçirilmesi başarıyla tamamlanmıştır. Bu başarı yüce Padişahın, Osmanlı İmparatorluğu tebaa ve berâyâsının[3]haklarıyla ilgili adalet niyetinin, hayırlı fikirlerinin ve yüce amaçlarının her zaman Allah tarafından feyz ve yardıma mazhar[4]olacağının delili ve ispatıdır. Doğrusu zamanının geldiği münasip görüldüğünden adı geçen ülkenin idaresi, içişleri ve düzeninin devamlılığıyla, güveninin tesisi ve halkın isteklerinin yerine getirilmesi yani oraların hususi ve bağımsız bir idare makamına konularak, zeki, bilgili ve olgun bir zata ihalesiyle Diyarbakır eyaleti, Van, Muş ve Hakkâri sancakları ile Cizre, Bohtan ve Mardin kazaları birleştirilip hepsinin bir eyalet sayılması ve itibar olunması ve bu eyalete Kürdistan eyaleti isminin verilmesi gösterdiği lüzumdan dolayı yerinde ve münasip görülmüştür. Bu suretle adı geçen eyalete bir vali düşünülünce Musul valisi şevketli Esad Paşa Hazretleri, dirayet, zekâ, namus ve doğruluk vasıflarından dolayı ve uzun süre o taraflarda hizmet etmesi nedeniyle memleketin düzenine ve durumuna vakıf, Osmanlı eski vezirlerinden olduğundan adı geçen yeni eyaletin müşârün-ileyh[5] Esat Paşa hazretlerine ihalesi uygun görülmüştür. Bu durumda Musul Eyaletine bir diğer valinin tayini işleyişin gereği olduğundan Belgrat eski muhafızı şevketli Vecihi Paşa hazretleri, doğru, düşünceli, halkla ilgili işleri idare etmeye vakıf, övgüye değer zatlardan olması ve her ne kadar Musul eyaleti şimdiye kadar Tanzimat-ı Hayriye’den[6] ayrı olarak idare olunmakta ise de, Tanzimat dairesinde bulunan ülke halklarının, Padişahın adil koruması altında gördükleri rahat, huzur, fayda ve emniyet, adı geçen eyaletin (Musul) halkı tarafından anlaşılmış ve bunun gerçek adalet olduğunu bilerek bu eyaletin de doğruluk ve güzellik dairesi olan Tanzimat-ı Hayriye’ye dâhil etmeyi arzu ve niyaz ettiklerinden adı geçen ahalinin bu isteklerine yüce padişahımız müsaadelerini esirgemeyerek adı geçen Vecihi Paşa hazretlerinin Tanzimat’ın adaletli usulleri gereğince idareye ve düzenlemeye muktedir bulunması sebebiyle kendisinin Musul valisi olarak atanması münasip ve doğru bulunmuş, bu husus doğrultusunda yüce fikirlerin sahibi padişahımızın emir ve fermanı üzerine lazım gelenler yapılmıştır.
B- Osmanlı Devlet Salnamelerinde Kürdistan Eyaleti
Sâlnâme sene 1264 [1848]
Sayfa 183
Bölüm: Elviye ve kazâ defteri
Diyârbekir Sâncağı Kürdistan Eyaleti’nde
Sayfa 208
Mârdîn Sâncağı Kürdistan Eyaleti’nde
Sayfa 315
Van Sâncağı Kürdistan Eyaleti’nde
Sâlnâme sene 1265 [1849]
Sayfa 81
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan
Zaptiye me’mûrları: Valisi Müşîr Es‘ad Pâşâ
Maliye me’mûrları: Defterdârı sânîyeden Mehmed Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler esâmîsi][7]
Esâmîsi: Van, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîran Mehmed Reşîd Pâşâ
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı kapûcıbaşı Ahmed Ağa
Esâmîsi Mârdîn, Zaptiye me’mûrları Kaim-makamı Mîr-i mîran Mustafa Pâşâ
Sayfa 86
Kapukethüdâları: Kürdistan, Eşref Beg (Evveli)
Sâlnâme sene 1266 [1850]
Sayfa 39
Bölüm: İlmiye
Mevleviyyet[8]: Kürdistan mahrec[9]
Mevâlî[10]: Hindi Melâ Hafîdî Es‘ad Efendi
[Salnamedeki çizelgede Kürdistan Eyaleti’ne bağlı olarak gösterilen yerler]
Kaza: Van
Kaza: Muş, Nüvvâb[11]: Sîfetüllah[Ya da Sayfetüllah] Efendi
Kaza: Hakkâri, Nüvvâb: Kuzâtdan Kırkağaçlu Mehmed Emin Efendi
Kaza: Musul, Nüvvâb: İbrahim Efendi
Kaza: Diyârbekir, Nüvvâb: Mevâlîden Sa‘deddin Efendi
Kaza: Mârdîn, Nüvvâb: Abdullah Efendi
Kaza: Harbut, Nüvvâb: Bidlîsî Abdullah Efendi
Kaza: Arabgîr, Nüvvâb: Müftü-zâde Seyyid Süleyman Sa‘îd Efendi
Kaza: Malatya, Nüvvâb: Mustafa Sa‘dullah Efendi
Kaza: Besnî, Nüvvâb: Urfalu Mehmed Saim Efendi
Sayfa 45
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan
Zaptiye me’mûrları: Valisi Müşîr Es‘ad Pâşâ
Maliye me’mûrları: Defterdâr-ı sâniyeden Mehmed Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviye isimleri]
Esâmîsi: Van, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîran Reşîd Pâşâ
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı kapucıbaşı Ahmed Ağa
Esâmîsi: Hakkâri, Zaptiye me’mûrları: Valisi Vezir İzzed Pâşâ
Esâmîsi: Mârdîn, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı kapucıbaşı Selîm Ağa
Esâmîsi: Dersim, Zaptiye me’mûrlar: Kaim-makamı Istabil-i Amire payelü İbrahim Beg
Esâmîsi: Diyârbekir, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîran Ahmed Pâşâ
Sayfa 47
Bölüm: Kapukethüdâları
Kürdistan, Van: Eşref Beg (Evveli)
Sayfa 83
Kürdistan Eyaleti [Kürdistan Eyaleti’ne bağlı livâlar]
Livâ-i Muş
Muş, Bidlîs, Hınıs (Hunûs?) Maa Tekmân, Malâzgird, Nahiye-i Bulânık Kop maa Lîz Nahiye-ı Varto-yı Ülyâ, ve Süfla, Ahlâd, Nahiye-ı Çonkur
Livâ-ı Van
Van, Pârkîrî, Ağakes, Erciş, Âdilcevâz, Gevâş maa Nevâhî Mekes (Müküs), Şirvî, Havâsor, Nahiye-ı Vustân.
Livâ-ı Hakkâri
Hakkâri maa tevâbı‘, İmâdiye maa tevabı‘, Mahmudi nâm-ı diger Hoşâb maa tevâbı‘.
Livâ-i Cizire
Cezîre-i Ömeriyye, Behtân, Hacıbehrâm, Mârdîn maa tevâbı‘.
Livâ-i Diyârbekir
Âmid nâm-ı diger Diyârbekir maa Nevâhî-i Kîkî ve Türkmân, Karakeçi, Mahal Metnân, Dîrek (Derik), Deştikûr, Behrâmkî, Savur, Midyâd, Şirvan, Garzan maa Hısn-ı keyf, Rızvan (Rızvân), Sa‘ird ya Es‘ird, Beşûrî, Kurdilan, Selvân (Silvân) nâm-ı diger Mefârıkîn, Kulb, Pâdigân, Hıyân, Göynükler, Çebâkcûr, Menişkûr, Kîh (? Genç) maa Yahtek Zıktî Becâr, Hoydân, Mehrânî imaa Hazro nâm-ı diger Tercîl, Liçe (Lice olmalı) maa Atâk ve Telseme, Hani nâm-ı diger Pâlî Ma‘den maa Çiska, İküz [Abkûr olmalı], Zeşkan[?].
Sâlnâme sene 1267 [1851]
Sayfa 67
Bölüm: İlmiye
Mevleviyyet: Kürdistan mahrec
Mevâlî: Hindî Mela Hafidi Es‘ad Efendi
[Salnamedeki çizelgede Kürdistan Eyaleti’ne bağlı olarak gösterilen yerler]
Kaza: Muş, Nüvvâb: Sifetullah[Sayfetüllah] Efendi
Kaza: Hakkâri, Nüvvâb: Kuzâtda[n] Mehmed Emin Efendi
Kaza: Musul, Nüvvâb: İbrahim Efendi
Kaza: Diyârbekir, nüvvâb: Mevâlîden Sa‘deddin Efendi
Kaza: Mârdîn, Nüvvâb: Abdullah Efendi
Kaza: Harbut, Nüvvâb: Bidlîsî Abdullah Efendi
Kaza: Arabgir, Nüvvâb: Seyyid Süleyman Sa‘id Efendi
Kaza: Malatya
Sayfa 74
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan, zaptiye me’mûrları: Valisi Müşîr Es‘ad Pâşâ, Maliye me’mûrları: Defterdarı mektûbîden Necib Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
Esâmîsi: Dersim, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı İbrahim Beg
Esâmîsi: Diyârbekir, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîran Ahmed Pâşâ
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları [Burada hiçbir bilgi verilmemiştir]
Sayfa 77
Bölüm: Kapukethüdâları
Kürdistan, Vidin, Hakkâri: Eşref Beg (sânîye-i evveli)
Sâlnâme sene 1268 [1852]
Sayfa 65
Bölüm: İlmiye
Mevleviyyet: Kürdistan mahrec
Mevâlî: Hafız Veli Efendi
[Salnamedeki çizelgede Kürdistan Eyaleti’ne bağlı olarak gösterilen yerler]
Kaza: Muş, Nüvvâb: Sîfetullah[Sayfetüllah] Efendi
Kaza: Hakkâri, Nüvvâb: Kürdistan’a mülhak olmuştur.
Kaza: Musul, Nüvvâb: Kuzâtdan Râşid Efendi
Kaza: Mârdîn, nüvvâb: Abdullah Efendi
Kaza: Harbut, Nüvvâb: Sadık Efendi
Kaza: Arabgir, Nüvvâb Seyyid Süleyman Sa‘id Efendi
Kaza: Malatya, Nüvvâb: Es-seyyid Hidâyetüllah
Sayfa 72
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan, Zaptiye me’mûrları: Valisi Müşîr Abdi Pâşâ, Maliye me’mûrları: Defterdârı sânîyeden Necib Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
Esâmîsi: Dersim, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Kapucıbaşı İbrahim Beg
Esâmîsi: Diyârbekir, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîran HÂmid Pâşâ
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Necib Efendi
Sayfa 76
Bölüm: Kapukethüdâları
Selanik, Niş, Kürdistan, Aydın: Cemil Efendi (Mütemâyiz)
Sâlnâme sene 1269 [1853]
Sayfa 66 – 67
Bölüm: İlmiye
Mevleviyyet: Kürdistan mahrec, Mevâlî: Süleyman Rüştü Efendi
[Salnamedeki çizelgede Kürdistan Eyaleti’ne bağlı olarak gösterilen yerler]
Kaza: Muş, Nüvvâb: Sîfîtüllah(Sayfetüllah) Efendi
Kaza: Musul, Nüvvâb: Mehmed İsmed Efendi
Kaza: Diyârbekir, Nüvvâb: Müderrisînden Mehmed Es‘ad Efendi
Kaza: Harbut, Nüvvâb: Sadık Efendi
Kaza: Arabgir, Nüvvâb: Seyyid Süleyman Sa‘îd Efendi
Kaza: Malatya, Nüvvâb: Seyyid Hidâyetüllah Efendi
Sayfa 74
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan, Zaptiye me’mûrları: Valisi Vezir Ragıb Pâşâ, Maliye me’mûrları: Defterdârı sânîyeden Salih Beg
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
Esâmîsi: Dersim, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Istabil-i Âmireden İbrahim Beg
Esâmîsi: Si‘ird, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîrü’l-ümerâ Ken‘an Pâşâ
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîran İshak Pâşâ
Sayfa 79
Bölüm: Kapukedhüdâları
Kürdistan: Aziz Efendi (Rütbe-i Sânîye-i Mütemâyizi)
Sâlnâme sene 1270 [1854]
Sayfa 74
Bölüm: İlmiye
Mevleviyyet: Kürdistan mahrec, Mevâlî: Ahmed Halid Efendi
[Salnamedeki çizelgede Kürdistan Eyaleti’ne bağlı olarak gösterilen yerler]
Kaza: Muş, Nüvvâb: Sîfetüllah(sayfetüllah) Efendi
Kaza: Musul, Nüvvâb: Mehmed İsmed Efendi
Kaza: Diyârbekir, Nüvvâb: Mevâlîden Mustafa Beg
Kaza: Harbut, Nüvvâb: Mevâlîden Es‘ad Beg
Kaza: Arabgir, Nüvvâb: Seyyid Süleyman Sa‘id Efendi
Kaza: Malatya, Nüvvâb: Mehmed Yemnî Efendi
Sayfa 81
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan, Zaptiye me’mûrları: Valisi Vezir Hamdi Pâşâ, Maliye me’mûrları: Defterdarı sânîyeden Salih Beg
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
Esâmîsi: Dersim, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Istabil-i Âmireden Ömer Beg
Esâmîsi: Sa‘ird, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Kapucıbaşı Veli Ağa
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîrü’l-ümerâ Ken‘an Pâşâ
Sayfa 86
Bölüm: Kapukedhüdâları
Kürdistan ve Rumeli ve Cezâir Bahr-ı Sefîd ve Musul ve Yozgad: Aziz Efendi (Sânîye-i Mütemâyizi)
Sâlnâme sene 1271 [1855]
Sayfa 64
Bölüm:İlmiye
Mevleviyyet: Kürdistan mahrec, Mevâli Abdüsselâm Efendi
[Salnamedeki çizelgede Kürdistan Eyaleti’ne bağlı olarak gösterilen yerler]
Kaza: Musul, Nüvvâb: Hüseyin Hüsnî Efendi
Kaza: Diyârbekir, Nüvvâb: Mevâlîden Mustafa Beg
Kaza: Harbut, Nüvvâb: Mevâliden Sa‘deddin Efendi
Kaza: Arabgir, Nüvvâb: Ömer Rüştü Efendi
Kaza: Malatya, Nüvvâb: Halil Hazmî[?] Efendi
Sayfa 70
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât esâmîsi: Kürdistan, Zaptiye me’mûrları: Vâlisi Vezir Hamdi Pâşâ, Maliye me’mûrları: Defterdârı Mütemâyiz Nezhet Efendi
Elviye
Esâmîsi: Dersim, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Sa‘îd Pâşâ
Esâmîsi: Sa‘ird, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Mâr-i mîrân Ken‘an Pâşâ
Esâmîsi: Muş, Zaptiye me’mûrları: Kaim-makamı Istabl-ı Âmire Pâyelü Şerif Ağa
Sayfa 89
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî irâd olunur
Kazâ-hâ 27
Livâ-ı Kürdistan
Nıfs-i Diyârbekir maa kura-hâ Şark ve Garb, Hoydân, Mehrânî, Yâdegan, Citân, Dûştikûr, Çapakçur, Kîskîn, Behrâmkî, Beşîrî, Hânî, Türkmân, Hazro, Dîrek [Derîk], Liçe, Yekrân ve tevâbi‘î, Mahal, Bîhâr, Genc, Ziktî, Müşengûn, Kotîk, İküd [Abkûr ], Metînât, Sîlvân, Kulb, Bahlîk.
Sayfa 98
Bölüm: Kapukedhüdâları
Kürdistan ve Karesi: Osman Beg (Sânîye)
Sâlnâme sene 1272 [1856]
Sayfa 69
Bölüm: (Taşrada bulunan me’mûreyn)
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan, Mülkiye me’mûrları: Valisi Vezir İzzed Pâşâ, Maliye me’mûrları: Defterdârı Mütemayizden Nezhet Efendi
[Kürdistan Eyaleti’nin elviyeleri esâmîsi]
(Diyârbekir) Me’mûreyn-i şer‘-i şerif: Kürdistan mevleviyyetine mülhak,
Esâmîsi: Sa‘ird, Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ken‘an Pâşâ
Esâmisi: Mârdîn, Kaim-makamı Mâr-i ümerâ Cemal Pâşâ
Sayfa 99
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî irâd olunur
Aded-i Kazâ-hâ 49
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-i Mârdîn 11
Mârdîn maa Koçhisar, Zaho, Cizire-i Ömeriyye, Nisîbîn [Nusaybîn], Nevâhî-i Aliyât [?] ve Aznâvur, Bohtân, Hacı behrâm, Midyât, Sâvur, Sürgücü, ‘Amerkân,
Livâ-i Sa‘ird 12
Sa‘ird nâm-ı diger Ess‘ird, Rızvân[Rıdvân], Garzan maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Karakeçi, Gürdilan, Nahiye-i Dîrgûl, Nâhiye-i Arûç [?] Nâhiye-i Sâson, Nâhiye-i Akkîsî, Nâhiye-i Hazân, Nâhiye-i Reştegân
Livâ-i Diyârbekir 25
Diyârbekir nâm-i diger Âmid[Amed] maa Nevâhî-i Şark ve Garb ve Gîkî maa Türkmân, Mahal, Metinan, Dîrek [Derîk], Deştikûn, Bahrâmkî, Beşîrî, Selvân [Silvân] nâm-i diger Mefârıkîn, Kulb, Pâdigân, Hıyân, Göyünkler, Cabâkcûr, Menîşkûr, Kîh [ Genç], Yahtek, Zıktî, Nâhiye-i Hertâ, Bicâr[Becar ?], Nâhiye-i Tâvus, Hoydân, Nehrânî, Hazro nâm-i diger Tercîl, Lice maa Atâk ve Telseme, Hânî nâm-ı diger Pâlî Ma‘den maa Çıksa, Abkûr.
Sâlnâme sene 1273 [1857]
Sayfa 68
Bölüm: [Taşrada bulunan me’mûreyn]
Eyâlât Esâmîsi: Kürdistan
Mülkiye me’murları: Valisi Vezir İzzet Pâşâ
Maliye me’mûrları: Defterdârı Mütemâyizden Nezhed Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir) Kürdistan mevleviyyetine mülhak
Esâmîsi: Si‘rd, Mülkiye me’murları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ken‘an Pâşâ, Naibi: Muhammed Nafi‘ Efendi
Esâmîsi: Mârdîn, Mülkiye Me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i ümerâ Cemal Pâşâ
Sayfa 72
Bölüm: Kapukethüdâları
Kürdistan: Rauf Bey (Rütbe-i sânîye mütemâyizi)
Sayfa 80
Bölüm: Taşrada bulunan evkaf muaccelâtı müdirleri
Esâmî-i elviye: Kürdistan
Esâmî-i me’mûreyn: Sâliseden Hasan Hakkı Efendi
Sayfa 105
Bölüm: Her livânın kaç kazadan hâvî olduğu ber-vech-i atî irâd olunur
Aded-i Kaza-ha 49
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 11
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye, Nısîbîn [Nüsaybîn], Nevâhî Aliyât ve Aznâvûr, Bohtân, Hâcıbehrâm, Midyât, Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân.
Livâ-i Sa‘ird 12
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Karakeçi, Gûrdîlân, Nâhiye-i Dîrgûl, Nâhiye-i Arûç[?], Nâhiye-i Sâson, Nâhiye-i Akkîsî, Nâhiye-i Hazân, Nâhiye-i Reşnegân.
Livâ-i Dîyârbekir 25
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Şarb ve Gîkî maa Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî, Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdigân, Hıyân, Göynükler, Cebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıktî, Nâhiye-i Hertâ, Bahâr, Nâhiye-i Tâvus, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Lîce maa Atâk ve Telseme, Hânî nâm-ı diger Pâlî Ma‘den maa Ciska, Abkûr
Sâlnâme sene 1274 [1858]
Sayfa 76
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Vezir Besim Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Defterdârı Mütemâyizden Salih Beg
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyerbekir), Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Müderrisînden Atâ Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ken‘an Pâşâ
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Burada başka bir bilgi verilmemiştir]
Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîrü’l-ümerâ Cemâl Pâşâ
Sayfa 80
Bölüm: Kapukethüdâları
Kürdistan, Cezâir-i Bahr-i Sefîd, Mûsul, İzmîd: Sâib Beg (evveli sınıf-ı sânisi)
Sayfa 88
Bölüm: Taşrada bulunan evkaf muaccelât müdîrleri
Esâmî-i elviye: Kürdistan, Esâmî-i me’mûreyn: Sâliseden Hasan Hakkı Efendi
Sayfa 113 - 114
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî îrâd olunur
Kazâ-hâ adet 49
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 11
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye, Nısîbîn, Nevâhî Aliyât ve Aznâvûr, Bohtân, Hâcıbehrâm, Midyât, Sâvur, Sûrkeçî, Amerkân.
Livâ-i Sa‘ird 12
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Karakeçi, Gûrdîlân, Nâhiye-i Dîrgûl, Nâhiye-i Arîç [?], Nâhiye-i Sâson, Nâhiye-i Akkîsî, Nâhiye-i Hazân, Nâhiye-i Reşnegân.
Livâ-i Dîyârbekir 25
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb ve Gîkî maa Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî, Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdigân, Hiyân, Göynükler, Cebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıkti, Nâhiye-i Hertâ, Becâr, Nâhiye-i Tâvus, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Lîce maa Atâk ve Telseme, Hânî nâm-ı diger Pâlî Ma‘den maa Ciska, Abkûr.
Sâlnâme sene 1275 [1859]
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Hacı Kâmili Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Defterdâr-ı sâniyeden Hamîd Beg
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir)
Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Müderrisînden Atâ Efendi, Mülkiye me’mûrları: Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: [Burada başka bir bilgi verilmemiştir]
Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i Ümerâ Mehmed Pâşâ
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Sâniyeden Mustafa Efendi
Bölüm: Kapukethüdâları
Silistre, Kürdistan: Ali Beg (Mütemâyiz)
Sâlnâme sene 1276 [1860]
Bölüm: Antakya ve Şâm-i Şerîf Rum Patriki Perityus
Metropolit: Diyârbekir, Esâmîsi: Makriyus, Sınıfları: Antakya, Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Âmid ve Kürdistan
Bölüm: Vülât-i izâm kapukethüdaları
Selanik, Kürdistan, Musul, Rumeli: Yusuf Cemil Efendi (Evveli sınıf-ı sânisi)
Bölüm: Taşrada bulunan me’mûreyn
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Mahmud Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Defterdârı Sânîyeden Hamîd Beg
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir)
Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Müderrisînden Zeki Efendi,
Esâmîsî: Sa‘ird, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîrü’l-ümerâ Mehmed Pâşâ
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı sânîyeden Mustafa Efendi
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî îrâd olunur
Kazâ-hâ aded 49
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 11
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye, Nısîbîn [Nusaybîn], Nevâhî Aliyât ve Aznâvûr, Bohtân, Hâcıbehrâm, Midyât, Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân.
Livâ-i Sa‘ird [12]
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Karageçi, Gûrdîlân, Nâhiye-i Dîrgûl, Nâhiye-i Arûç, Nâhiye-i Sâson, Nâhiye-i Akkîsî, Nâhiye-i Hazân, Nâhiye-i Reşnekân.
Livâ-i Dîyârbekir 25
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî maa Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek, Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî, Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdikân, Hiyân, Göynükler, Cebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıktî, Nâhiye-i Hertâ, Bahâr, Nâhiye-i Tâvus, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Lîce maa Âtâk ve Telseme, Hânî nâm-ı diger Pâlî Ma‘den maa Çıska, Abgûr.
Sâlnâme sene 1277 [1861]
Sayfa 79
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Vezir Ali Rızâ Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhâsebe-i halîsî sâliseden Süleyman Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir), Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Müderrisînden Zeki Efendi Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Sâliseden İsmâil Efendi
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i ümerâ Mehmed Nâzım pâşâ
Sayfa 84
Bölüm: Kapukethüdâları
Kürdistan: Kâmil Efendi (Mütemâyiz)
Sayfa 93
Bölüm: Antakya ve Şam-ı Şerîf Rum Patriki Perityus
Metropolit: Diyârbekir, Esâmîsi: Makrıyus, Sınıfları: Antâkya, Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Âmid ve Kürdistan
Sayfa 148 – 149
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî irâd olunur
Kazâ-ha aded 49
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 11
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye, Nısîbîn [Nusaybîn], Nevâhî Aliyât ve Aznâvûr, Bohtân, Hâcıbehrâm, Midyât, Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân.
Livâ-i Sa‘ird 12
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Karakeçi, Gûrdîlân, Nâhiye-i Dîrgûl, Nâhiye-i Arûç, Nâhiye-i Sâson, Nâhiye-i Akkîsî, Nâhiye-i Hazân, Nâhiye-i Reşnegân.
Livâ-i Dîyârbekir 25
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî maa Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî, Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Padigân, Hıyân, Göynükler, Cebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıktî, Nâhiye-i Hertâ, Becâr, Nâhiye-i Tâvus, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Lîce maa Âtâk ve Telseme, Hânî nâm-ı diger Pâlî Ma‘den maa Çıska, Abgûr.
Sâlnâme sene 1278 [1862]
Sayfa 79
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Vezir Ali Rızâ Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhasebe halisi [?] Sâliseden Süleyman Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir), Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mevâlîden Ahmed Ragıb Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mâr-i mîrân Ken‘ân Pâşâ
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Sâliseden İsmâil Efendi
Sayfa 84
Bölüm: Kapukethüdâlârı
Kürdistan: Kâmil Efendi
Sayfa 93
Bölüm: Antakya ve Şâm-ı Şerîf Rum Patriki Perityus Efendi
Metropolir: Diyârbekir, Esâmîsi: Makriyus, Sınıfları: Antakya Dâhil-i dâire-i idâresi olan Mahaller: Âmid ve Kürdistan
Sayfa 96
Bölüm: Ermeni patriki Serkis İpskopos Efendi
Unvân: Polu ve Kürdistan, Esâmîsi: Makrudi, Rütbe: Rahib, Dâhil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Livâ-ı Harputda Palu kazâsı ve Guvâr[?] mânastırı
Sayfa 149- 151
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî irâd olunur
Kazâ-hâ adedi 58
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 14
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye maa Nevâhî Nısîbîn (Nusaybin) maa Nevâhî Aliyât ve Barka ve Aznâvûr ve Aşiret- Tay [?] Hâcıbehrâm maa Nevâhî Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân, Halîl-begli, İsâ-begli, Çelağa, Hamse, Bohtan, Midyâd.
Livâ-i Sa‘ird [1]5
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Gûrdîlân, Dîrgûl, Arûç, Sâson, Hazân, Zilân, Bervâri, Esbâyren [İsbâyren], Karakeçi, Nâhiye-i Akkîsî, Nahiye-i Reşnegân.
Livâ-i Dîyârbekir 29
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî, Türkmân, Mahal Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî maa Nevâhî Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdikân, Hiyân, Cebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıktî, Becâr, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Abkûr, Nâfiye-i Bektâş, Lice maa Atâk ve Telseme, Pâli Ma‘den maa Çişka, Günükler, Nâhiye-i Tâvus, Nâhiye-i Hertâ.
Sâlnâme sene 1279 [1863]
Safta 81
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Hâlil Kâmil Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhâsebe halîsî [?] Şakir Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyâbekir), Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mevâliden Ahmed Ragıb Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Sânîyeden Abdi Efendi
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin ismi yazılmamıştır.] Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Istabl-ı Amire pâyelü Ali Ağa
Sayfa 85
Bölüm: Kapukethüdâları
Selânik, Kürdistan, Şâm-ı Şerîf: Sâib Beg (Evveli sınıf-ı sânîyesi)
Sayfa 95
Bölüm: Antakya ve Şam-ı Şerîf Rum Patriki Perityus Efendi
Metropolit: Diyârbekir, Esâmîsi: Makriyus, Sınıfları: Antâkya Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Âmid ve Kürdistan
Sayfa 98
Bölüm: Ermeni Batriki [İsim yeri boş] Efendi
Unvân: Pâlu ve Kürdistan, Esâmî: Makridic, Rütbe: Râhib, Livâ-ı Harputda Pâlu kazâsı ve Gavâr manastırı
Sayfa 156
Bölüm: Her livânın kaç kazâdan hâvî olduğu ber-vech-i atî irâd olunur
Kazâ-ha aded 58
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 14
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye maa Nevâhî Nısîbîn [Nusaybin] maa Nevâhî Aliyât ve Bakra ve Aznâvûr ve Aşiret-i Tah Hâcıbehrâm maa Nevâhî Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân, Halîl-begli, İsâ-begli, Çelağa, Hamse, Bohtan, Midyâd.
Livâ-i Sa‘ird 15
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Gûrdîlân, Dîrgûl, Arûç, Sâson, Hazân, Zilân, Bervâri, Esbâyerin, Karakeçi, Nâhiye-i Akkîsî, Nahiye-i Reşnegân.
Livâ-i Dîyârbekir 79[29 olmalı]
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî, Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî maa Nevâhî Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdikân, Hiyân, Cebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç], Yahtek, Zıktî, Becâr, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Abkûr, Nâhîye-i Bektâş, Lice maa Atâk ve Telsema, Pâlî Ma‘den maa Çiska, Göyünkler, Nâhiye-i Tâvus, Nâhiye-i Hertâ.
Sâlnâme sene 1280 [1864]
Sayfa 74
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi müşir Halil Kâmil Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhasebecisi Şakir Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir)
Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mevâlîden Mehmed Aziz Efendi, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı sâniyeden Abdullah Efendi
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmıştır.], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ziya Pâşâ
Sayfa 79
Bölüm: Kapukethüdâları
Kürdistan, Yemen: İbrahim Ağa (Istabl-ı Âmireden[12])
Sayfa 108
Bölüm: Rûesâ-yi Milel hamse
Unvan : Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı
Esami: Arakil[?]
Rütbe: Rahib
Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı ve tevâbi‘i
Sayfa 109
Unvan: Kürdistan’da Mâdîn Arakelos manastırı
Esâmî: Marderos[?]
Rütbe: Rahib
Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Mâdîn Arakelos manastırı tevabi‘i
Sayfa 180
Kazâ-ha aded 58
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 14
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye maa Nevâhî Nısîbîn [Nusaybin] maa Nevâhî Aliyât ve Bakri ve Aznâvûr ve Aşiret-i Tay Hâcıbehrâm maa Nevâhî Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân, Halîl-begli, İsa-begli[?], Çelağa, Hamse, Bohtan, Midyâd.
Livâ-i Sa‘ird 5 [15 olmalı ]
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Gûrdîlân, Dîrgûl, Arûc, Sâson, Hazân, Zilân, Bervâri, Esbâyerin, Karakeçi, Nâhiye-i Akkîsî, Nahiye-i Reştegân.
Livâ-i Dîyârbekir – 79 [29 olmalı]
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî, Türkmân, Mahal Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî maa Nevâhî Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Padigân, Hiyân, Çebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıktî, Becâr, Hoydân, Mihrân, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Abkûr, Nâhîye-i Yektâş [Bektâş ?], Lice maa Atâk ve Telseme, Pâlî Ma‘den maa Çiska, Göyünkler, Nâhiye-i Tâvus, Nâhiye-i Hertâ.
Sâlnâme sene 1281 [1865], Def‘a 19
Sayfa 72
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Mustafa Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhasebecisi Şakir Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir) Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mahrec Mevâlîsinden Aziz Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmış], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ziya Pâşâ
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmış], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Sâniyeden Abdullah Efendi
Sayfa 76
Bölüm: Kapukethüdâları
Mülhakatiyla Harpût ve Kürdistan Eyaletleri Mustafa Beg (sâlise)
Sayfa 110
Rûesâ-yi Milel hamse
Unvan: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı
Esami: Arakel
Rütbe: Rahib
Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı ve tevabi‘i
Unvan: Kürdistan’da Mâdîn Arakelos manastırı
Esami: Marderos[?]
Rütbe: Rahib
Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Mâdîn Arakelos manastırı tevabi‘i
Sayfa 184
Kazâ-ha aded 58
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 14
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye maa Nevâhî Nısîbîn [Nusaybin] maa Nevâhî Aliyât ve Bakri ve Aznâvûr ve Aşiret-i Tah Hâcıbehrâm maa Nevâhî Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân, Halîl-begli, İsa-begli, Çelağa, Hamse, Bohtan, Midyâd.
Livâ-i Sa‘ird – 5[ 15 olmalı]
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân (Rızvân), Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Gûrdîlân, Dîrgûl, Arûç, Sâson, Hazân, Zilân, Bervâri, Esbâyerin, Karakeçi, Nâhiye-i Akkîsî, Nahiye-i Reştegân
Livâ-i Dîyârbekir – 79 [29 olmalı]
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî, Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî maa Nevâhî Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdikân, Hiyân, Çebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç] ?, Yahtek, Zıktî, Becâr, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Abkûr, Nâhîye-i Bektâş, Lice maa Atak ve Telseme, Pâlî Ma‘den maa Çiska, Göyünkler, Nâhiye-i Tâvus, Nâhiye-i Hertâ.
Sâlnâme sene 1282 [1866], Def‘a 20
Sayfa 71
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Mustafa Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Mütemâyiz Sa‘id Beg
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir) Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mahrec Mevâlîsinden Sa‘id Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmış], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Dergâh-ı Âlî Kâmil Beg
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmış], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ziya Pâşâ
Sayfa 75
Bölüm: Kapukethüdâları
Mülhakatiyla Harpût ve Kürdistan Eyaletleri Mustafa Beg (sâlise)
Sayfa 99
Bölüm: Rûesâ-yi Milel hamse
Taşralarda bulunan umûr-ı rûhâniye me’murları
Unvan: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı
Esami: Arakel
Rütbe: Rahib
Dâhil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı ve tevabi‘i
Unvan: Kürdistan’da Mâdîn Arakelos manastırı
Esami: Marderos[?]
Rütbe: Rahib
Dâhil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Mâdîn Arakelos manastırı tevabi‘i
Sayfa 172
Kazâ-hâ aded 58
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-ı Mârdîn 14
Mârdîn maa Koçhisâr, Zâho, Cezîre-i Ömeriyye maa Nevâhî Nısîbîn [Nusaybin] maa Nevâhî Aliyât ve Bakri ve Aznâvûr ve Aşiret-i Tah, Hâcıbehrâm maa Nevâhî Sâvûr, Sûrkeçî, Amerkân, Halîl-begli, İsa-begli, Çelağa, Hamse, Bohtan, Midyâd.
Livâ-i Sa‘ird 15
Sa‘ird nâm-ı diger İs‘ird, Rıdvân [Rızvân], Garzân maa Hısn-ı Keyf, Şirvân, Gûrdîlân, Dîrgûl, Arûç, Sâson, Hazân, Zilân, Bervâri, Esbâyerin, Karakeçi, Nâhiye-i Akkîsî, Nahiye-i Reştegân
Livâ-i Dîyârbekir 29
Dîyârbekir nâm-ı diger Âmid maa Nevâhî-i Şark ve Garb, Gîkî, Türkmân, Mahal, Metinân, Dîrek [Derîk], Deştikûr, Behrâmki, Beşîrî maa Nevâhî Selvân [Silvân] nâm-ı diger Mefârıkin, Kulb, Pâdikân, Hıyân, Çebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], Yahtek, Zıktî, Becâr, Hoydân, Mehrânî, Hazro nâm-ı diger Tercîl, Abkûr, Nâhîye-i Bektâş, Lice maa Atâk ve Telseme, Pâlî Ma‘den maa Çiska, Göyünkler, Nâhiye-i Tâvus, Nâhiye-i Hertâ.
Sâlnâme sene 1283[1867], Def‘a 21
Sayfa 76
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Mustafa Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhâsebe Halisi [?] Sâniyeden Sâdık Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir) Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mahrec Mevâlîsinden Sa‘id Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmış], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Dergâh-ı Âlî Kâmil Efendi
Esâmîsî: Mârdîn, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi [Nâibin isim yeri boş bırakılmış], Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Arslân Pâşâ
Esâmîsi: Vilâyet-i Erzurum
Elviye: Muş, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Kürdistan’a mülhak, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı: Mîr-i mîrân Mahmud Pâşâ
Sayfa 80
Bölüm: Kapukethüdâları
Mülhakatiyla Harpût ve Kürdistan Eyaletleri Mustafa Beg (sâlise)
Sayfa 110
Bölüm: Rûesâ-yi Milel hamse
Unvan: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı
Esami: Arakel
Rütbe: Rahib
Dâhil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı ve tevabi‘i
Unvan: Kürdistan’da Sa‘ird
Esami: Bedrus
Rütbe: Rahib
Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Sa‘ird Sancâğı tevabi‘i
Sayfa 172
Kazâ-hâ aded 58
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-i Dîyârbekir 26
Maa Nevâhî-i Dîyârbekir, Hazro, Mehrânî, Selvân (Silvân), Hânî, Lice, Çebâkçûr, Menişkûr, Kîh (? Genç), maa Nâhiye-i Tâvus, Zıktî, Becîlek [?], Hoydân, Kalb? [Kulb], maa Nâhiye-i Hertâ, Becâr, Cenân, Bâdikân, Behrâmkî, Kîkî, Türkmân, Dîrek [Derik], Metnân, Mahal, Abkûr, maa Nâhiye-i Hamsî, Beşr [Beşîrî?], Deştkû[r], Seyûrk.
Livâ-ı Mârdîn 10
Maa Nevâhî-i Mârdîn, Nısîbîn [Nusaybin], Sûrkeçî, Amerkân, Sâvur, Hamîse, Cizre, Hâcıbehrâm, Çelağa, İsa-begli, Halîl-beglû nâm-ı diger Medyân kazâları
Livâ-i Sa‘ird 12
Sa‘ird, Şirvân, Garzân, Gûrdîlân, Rızvân [Rıdvân], Hazân, Esbâyerin, Sâvûn, Dîrgül, Zîlân, Eruh, Bervâri
Sâlnâme sene 1284[1868], Def‘a 22
Sayfa 93
Eyâlât
Esâmîsî: Kürdistan
Mülkiye me’mûrları: Vâlîsi Müşîr Mustafa Pâşâ
Mâliye me’mûrları: Muhâsebe Halisi [?] Mütemâyiz Ahmed Rüşdü Efendi
[Kürdistan Eyaleti’ne bağlı elviyeler]
(Diyârbekir) Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Nâibi Mahrec Mevâlîsinden Ahmed Sıdki Efendi
Esâmîsî: Sa‘ird, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Ahmed Pâşâ
Esâmîsî: Mârdîn, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı Mîr-i mîrân Arslân Pâşâ
Esâmîsi: Vilâyet-i Erzurum
Elviye: Van, Me’mûreyn-i şer‘-i şerîf: Kürdistan Kadısı mahrec pâyelû Âşir Efendi, Mülkiye me’mûrları: Kaim-makamı: Mîr-i mîrân Abdullah Pâşâ
Sayfa 97
Bölüm: Kapukethüdâları
Mülhakatiyla Harpût ve Kürdistan Eyaletleri Mustafa Beg (sâlise)
Sayfa 130
Bölüm: Rûesâ-yi Milel hamse
Unvan: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı
Esami: Arakel
Rütbe: Rahib
Dâhil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Surp Ohannes manastırı
Unvan: Kürdistan’da Sa‘ird
Esami: Bedrus
Rütbe: Rahib
Dahil-i dâire-i idâresi olan mahaller: Kürdistan’da Sa‘ird Sancâğı tevabi‘i
Sayfa 180-182
Kazâ-hâ aded 48
Eyâlet-i Kürdistan
Livâ-i Dîyârbekir 26
Maa Nevâhî-i Dîyârbekir, Hazro, Mehrânî, Selvân [Silvân], Hânî, Lice, Çebâkçûr, Menişkûr, Kîh [Genç ?], maa Nâhiye-i Tâvus, Zıktî, Becîlek [?], Hoydân, Kalb[?] [Kulb], maa Nâhiye-i Herîtâ, Becâr, Cenân, Bâdikân, Behrâmkî, Kîkî, Türkmân, Dîrek (Derik), Metnân, Mahal, Abkûr, maa Nâhiye-i Hamsî, Beşr [Beşîrî ?], Deştkû[r], Seyûrk.
Livâ-ı Mârdîn 10
Maa Nevâhî-i Mârdîn, Nısîbîn [Nusaybin], Sûrkeçî, Amerkân, Sâvur, Hamîse, Cizre, Hâcıbehrâm, Çelağa, İsa-begli, Halîl-beglû nâm-ı diger Medyân kazâları
Livâ-i Sa‘ird 12
Si‘ird, Şirvân, Garzân, Gûrdîlân, Rızvân [Rıdvân], Hazân, Esbâyerin, Sâvûn, Dîrgül, Zîlân, Eruh, Bervâri
Aşağıda Bulunan Orijinal Sâlnâme Örnekleri, 1279 Yılı Salnamesinin, 156 ve 157. Sayfalarına Aittir.
Büyütmek için tıklayınız Büyütmek için tıklayınız
Notlar:
[1] Tuncer Baykara, Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş-I: Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara, 1988, sayfa 119-125
[2] Bu konuda daha geniş bilgi için bakınız, Ahmet Ramiz (Lütfi), Emir Bedirhan, Bgst yayınları, İstanbul 2007
[3] Berâyâ: Halk, İnsanlar. Ancak burada Tebaa ve beraya birlikte kullanıldığı için bu, tüm Osmanlı halkı anlamında kullanılmıştır.
[4] Allahın cömertçe yardım edeceği anlamında.
[5] Tanzimat’tan sonra, en yüksek rütbeli devlet görevlileri için kullanılan hitap.
[6] Tanzimat-ı Hayriye: 3 Kasım 1839 Yılında ilan edilen ve Osmanlı devletinde çok ciddi değişikliklerin olasına neden olan ferman. Bu fermanla ilk kez padişahın bazı yetkileri kısıtlanırken “Osmanlı Millet Sistemi”nde de büyük değişiklikler olmuş ve Müslümanlarla, gayrimüslimlere eşit haklar tanınması gündeme gelmiştir. Ancak özellikle Arap eyaletleri ve Musul gibi bölgelerde gayrimüslimlere verilen bu hak tepkiyle karşılanmış ve bu bölgelerde Tanzimat fermenı uygulanamamıştır.
[7] Köşeli parantez içindeki[ ] ve dipnotlardaki ifadeler bize aittir.
[8] Mollalık, müderrislikten sonra gelen ilmiye payesi
[9] İlmiye rütbesinden İstanbul tarîk-ı mevleviyetlerinin ilk payesi
[10] Mevleviyyet payesine ulaşmış olan sarıklı âlimler
[11] Nâib, kadı vekili, şerîat hükümlerine göre hüküm veren hâkim
[12] Padişah sarayının ahırı